ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ ΚΑΠΟΤΕ , του Θανάση Σάλτα

Θανάσης Σάλτας-Ιωάννα Μαστοράκη

Στην πρεμιέρα της παράστασης «Στη Σμύρνη κάποτε» βρεθήκαμε στις 28/11/2021 στο Θέατρο της Ημέρας, φίλοι και θεατρόφιλοι και απολαύσαμε την μοναδικότητα του θιάσου . Ο Θανάσης Σάλτας βασισμένος στο ιστορικό  γεγονός της Μικρασιατικής καταστροφής, έγραψε το υπέροχο κείμενο και τους στίχους .Με την ενδελεχή  σκηνοθεσία της Ιωάννας Μαστοράκη και τις άψογες ερμηνείες ολόκληρου του θιάσου στήθηκε η υπέροχη θεατρική παράσταση «Στη Σμύρνη κάποτε» για να αφήσει άφωνους  και συγκινημένους όλους τους θεατές .

 Με τιμητικό απόσπασμα η Ιωάννα Μαστοράκη μας εισάγει στην πολύπαθη Σμύρνη.  «Χαίρε Μίλητος», « Χαίρε Πέργαμος», «Χαίρε Φώκαια», «Χαίρε Σμύρνα» ο χορός από τις ιέρειες , σαν της Επιδαύρου τραγωδία, μας εισάγει στην πολύπαθη Σμύρνη. «Η αμαζόνα κόρη τους περήφανα διαβαίνει τη γη της Αιωλίας και πάνω σε κίονα χαράζει το όνομα της η αμαζόνα Σμύρνη αυτή  η μυροβόλος πόλη» ακούμε στην εισαγωγή του έργου . Εδώ, σε αυτό το σημείο η Σμύρνη με κόκκινο πέπλο που προεικονίζει το φλεγόμενο πρόσωπο της Σμύρνης κυκλώνεται από τις μαυροφορούσες γυναίκες που πενθούν για τον άδικο χαμό της, για την καταστροφή του θάμπους της.  

     Δεν ξέρει κάποιος τι να πρωτοθαυμάσει σε αυτήν την παράσταση που είναι καλοδουλεμένη από κάθε της οπτική. Ο εμπνευστής της ιδέας Θανάσης Σάλτας , πήρε στα χέρια του το δράμα της Μικρασιατικής Καταστροφής ,το επεξεργάστηκε δραματουργικά και με τη συνεργασία της Ιωάννας Μαστοράκη που το φιλοτέχνησε σκηνοθετικά και τη σύμπραξη της θεατρικής του ομάδας και των υπολοίπων συντελεστών το απογείωσε. Θέλετε η αγάπη του Θ.Σάλτα για τη Σμύρνη, θέλετε η μικρασιατική του καταγωγή και τα ακούσματα του, δημιούργησε ένα εξαίσιο κείμενο μαζί με τρυφερούς στίχους που υμνούν την πάλαι πότε Ιωνία και το αρχέγονο κάλλος της.

Πόσο εύκολη όμως μπορεί να είναι όλη αυτή η διεργασία;

Καθόλου εύκολη, όταν έχεις στα χέρια σου ένα τόσο σημαντικό έργο, που είναι πέρα για πέρα αληθινό. Ο Θανάσης Σάλτας μελέτησε κάθε λεπτομέρεια που αφορά την καταστροφή της Σμύρνης  ώστε να ανταποκριθεί επάξια τόσο στο κείμενο όσο και στο ρόλο του στο έργο ως Αρίστος που ο ίδιος ανέθεσε στον εαυτό του, θέλοντας υποσυνείδητα να αριστεύσει στο “ευ ποιείν” και να προσφέρει στο κοινό μια δυνατή παράσταση με μοναδική ερμηνεία. Πράγματι ο γραπτός του λόγος υπήρξε άριστος καθώς κατόρθωσε να μας διεγείρει συναισθηματικά.

   

Η κινησιολογία που εμπνεύστηκε  η Ιωάννα Μαστοράκη είτε με τις κινήσεις στο χορό της κοιλιάς είτε με τα ρομαντικά βαλς  της εποχής δίνει την ευκαιρία στο κοινό να λικνιστεί στο πνεύμα και στα σαλόνια της εποχής . Μεγάλο ατού ήταν ως προς αυτό τα κοστούμια και σκηνικά της Ανδρομάχης Μοντζολή.  Η θαυμάσια μουσική σύνθεση της Αρετής Κοκκίνου και η ερμηνευτική σύμπλευση  της Θέλμας Καραγιάννη και του Ισίδωρου Πάτερου μας μεταφέρουν όλο το γλωσσικό ιδίωμα και την υφολογία της εποχής παρμένο από τη γεφυροποιό σμίξη Ανατολής και Δύσης, Μικράς  Ασίας και Επτανήσων. Η νησιώτική λύρα και το ακορντεόν μαζί με το «Ιβαλα Ιβαλα ο» μας μεταφέρει από χωριό σε χωριό, από πόλη σε πόλη, από θάλασσα σε βουνό, αποδίδοντας μας στο μέγιστο την Οικουμενικότητα  της Ρωμιοσύνης .

Ο ΘΙΑΣΟΣ

Η Μάντισσα Αρμένισσα, Αντωνάτου Λεμονιά , δίχως  βερμπαλισμούς αλλά με εσωτερική κραυγή από την πρώτη σκηνή μας καθηλώνει . Άλλοτε σαν Σμύρνη  που φλέγεται και σαν Κασσάνδρα που βλέπει το τέλος  να έρχεται και κραυγάζει για βοήθεια. Άλλοτε πάλι ως Αρμένισα κυρά που υπομένει τα πάνδεινα από τον Τουρκικό ζυγό.  

Η μικρή Ελληνίδα Μυρσίνη, Αμαλία Κλημοπούλου, σύμβολο της Ελληνικότητας δείχνει την πορεία του ελληνισμού και την προσπάθεια εξισλαμισμού των Ελλήνων μέσα στην τουρκική οντότητα. Σε αυτό άριστα εμβαθύνουμε μέσα από το κείμενο και την σκηνοθετική πινελιά , καθώς αποτυπώνεται μια πραγματικότητα της εποχής. Δηλαδή η απόπειρα να κλέψουν τα πανέμορφα κορίτσια των Γραικών και να καθυποτάξουν στο τουρκικό σεράι , να τις κάνουν τουρκάλες .(Γκιουζέλ Χανούμ).

Η Ροδάνθη, Ιωάννα Μαστοράκη,  συμβολίζει τα χίλια χρώματα τις μουσικές , την Άνοιξη και τον πλούτο της Σμύρνης, με το στίγμα της και την περηφάνια της συμβολίζει την αίγλη της Ιωνίας, την μυροβόλο πόλη με τα αρχοντικά και το Και της, τα χρυσαφικά και τα υφαντά της, την γνώση και το φως της.

Η Εγγλέζα Λεβαντινή , lady Evelin (Τζωρτζίνα Δαμίγου) ,συμβολίζει τους Ευρωπαίους που έφεραν το νέο φως της Ευρώπης , την αλληλεπίδραση που είχαν με τους Έλληνες , την αγάπη τους για το ελληνικό στοιχείο και την αλληλεγγύη τους, που όμως στη δύσκολη ώρα κλήθηκαν να διαλέξουν τη ζωή ή το θάνατο. Αυτή τους η απόφαση στοιχειώνει τις συνειδήσεις τους και τους ακολουθά, ποτέ όμως δεν ξεχνούν την όμορφη Σμύρνη, Τη σμύρνα, εκείνο το υπέροχο αρωματικό θεϊκό δώρο, που όπως ορίζει και ο αποσυμβολισμός της λέξεως , συνδέεται με το πάθος και τον θάνατο.

Ο Τούρκος Σεμίχ Αντνάν: (Γιάννης Λεβέντης) είναι το παράδειγμα του Τούρκου που δουλεύει στα ελληνικά χωράφια, που γογγύζει και μοχθεί, αλλά αμείβεται και σέβεται τους Έλληνες. Ανήκει σε δυο ουρανούς, στον μικρασιατικό και στον τούρκικο, χωρά  και στους δυο κόσμους με τη γενναιοδωρία της καρδιάς του.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ

Πρέπει ιδιαίτερα να αναφερθούμε στην σχολαστικότητα του κειμενογράφου Θανάση Σάλτα να απαθανατίσει την ιστορικότητα της Σμύρνης. Σημαντικά σημεία αναφοράς που παρατηρήσαμε ήταν η ορθοδοξία με τους ναούς της, με σημαντικότερο το μεγάλο μητροπολιτικό ναό της Αγίας Φωτεινή, που αποτελούσε τον σημαντικότερο σμυρναίικο ναό, όπου τελούνταν όλες οι επίσημες λειτουργίες και εθνικές τελετές. Δυστυχώς  ο ναός  ανατινάχθηκε με δυναμίτιδα από τους Τούρκους μετά την καταστροφή, όπως γνωρίζουμε. 

Σημαντική αναφορά γίνεται και για την  πνευματική κίνηση των Ελλήνων στη Σμύρνη, η οποία άρχισε ν΄ αναπτύσσεται στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι Σμυρνιοί λάτρευαν το θέατρο. Το 1862 χτίστηκε το μεγάλο, τριώροφο θέατρο, αντίστοιχο της Σκάλας του Μιλάνου, από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Καμεράνο. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε πλήθος κινηματογράφων. Όλα αυτά τα στοιχεία και πλήθος άλλων αποτυπώνονται στο εξαίσιο έργο του Θανάση Σάλτα. Το Παρίσι του Λεβάντε αναφέρεται από τις Σμυρνιές με θαυμασμό και περηφάνια, ενώ η αντίθεση και η ζήλεια των Τούρκων κατακτητών στιγματίζεται με τον τίτλο (Gâvur İzmir = Άπιστη Σμύρνη). Επίσης στην πόλη λειτουργούσαν ξένες και ελληνικές λέσχες που διοργάνωναν χορούς για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Κάτι που επίσης αποτυπώνεται σε κείμενο και σε σκηνοθεσία . Αρμένιοι, Εβραίοι, Λεβαντινοί , Τούρκοι και Έλληνες απαρτίζουν το κοινωνικό πρόσωπο της Σμύρνης στο έργο, αφήνοντας στη σκηνή το προσωπικό τους στίγμα. Όλοι αυτοί ζούσαν εναρμονισμένα και χαρούμενα έως την καταστροφική πυρκαγιά του 1922.

ΕΠΙΛΟΓΙΚΟ

Συμπερασματικά, επί σκηνής,   όλοι οι ηθοποιοί  του θιάσου ήταν πρωταγωνιστές με θαυμάσιες ερμηνείες και σε βάθος μέγα “στο πετσί” του ρόλου τους. Αξιοθαύμαστοι ήταν  οι ρόλοι του Αρίστου ( έλλην) και του Σεμιχ Αντνάν  στο ρόλο του τούρκου φίλου του ,που ο πόλεμος δεν κατάφερε να αλλάξει τη φιλία τους .Αυτό σημαίνει πως η αληθινη φιλία δεν καθορίζεται από κοινωνικά στρώματα , εθνικότητες και  συμφέροντα. Η Ιερή τους φιλία ήταν ανάλογη του Δάμων και του Φειδία . Η παράσταση «Κάποτε στη Σμύρνη» είναι μία παράσταση που πρέπει να δουν  όλοι οι Έλληνες . Ειδικά σε αυτούς τους επίπονους καιρούς έχουμε όλοι ανάγκη από το σοβαρό θέατρο  για τα ιστορικά δρώμενα των Ελλήνων.

Η φράση « ποτέ δεν ξεχνώ» είναι πάντα επίκαιρη και δεν αφορά μόνο τη Σμύρνη και την Κύπρο αλλά ολόκληρη την ιστορία μας. «Χώρα που ξεχνά το παρελθόν δεν έχει μέλλον». Αυτή είναι η υπόμνηση του συγγραφέα Θανάση Σάλτα και αυτό πρέπει να το πιστέψουμε και να το καλλιεργήσουμε στις επόμενες γενιές . Ακριβώς όπως έπραξε και ο Σαλτας τιμώντας τις ρίζες του.