To ηρεμιστικό, του Σάμουελ Μπέκετ

«Οδύνη στην αναζήτηση του ανέφικτου»

Η αδιάκοπη προσπάθεια του όντος στον Μπέκετ

«Το ηρεμιστικό» του Μπέκετ, σε μετάφραση της Εριφύλλης Μαρωνίτη, δεν είναι μελαγχολικό διήγημα αλλά πικραμένο και γυμνό ανθρώπινο αποτύπωμα. Αυτή την απλούστευση από τα περιττά μάς προσφέρει ο Βeckett και αποδίδει εύστοχα με τη σκηνοθετική της ματιά η Άσπα Τομπούλη. Το ανθρώπινο δράμα στον Μπέκετ μεταφράζεται μέσα από σύμβολα χρησιμοποιώντας τη γλώσσα ως διαβιβαστή συναισθήματος. Τα δύο σώματα των ηθοποιών, σαν χορός αρχαίας τραγωδίας, μεταφέρονται ανάμεσα στο ορατό και το αόρατο, στο ρεαλιστικό και το ονειρικό, στο παρελθόν και το παρόν για να καταλήξουν στο ιδεατό. Η ρεαλιστική πλευρά είναι η μία οπτική, υπάρχει όμως και μία άλλη, η ονειρική ανάγνωση.  

Ο άνθρωπος για όλες τις εποχές

Η πορεία αυτού του ανθρώπου μέσα στην ερημική πόλη είναι η αέναη μάχη του ανθρώπου για την επιβίωση. Εδώ, ο μπεκετικός ήρωας μάς θυμίζει τον «Προφήτη» του Λιβανέζου ποιητή Khalil Gibran. Είναι ο άνθρωπος όλων των εποχών, που αιώνια παλεύει. Ο ουρανός με τα γαλήνια κύματα και οι γκρίζες πολυκατοικίες το αποδεικνύουν. Η Τομπούλη πετυχαίνει να αποκρυσταλλώσει σκηνοθετικά το κεντρικό μοτίβο καθώς εναρμονίζει τα συντριπτικά γεγονότα με την αλήθεια. Μεταβαίνει άρτια και συγκινητικά στην αγωνία του μπεκετικού ήρωα. Δημιουργεί δηλαδή έναν αδιόρατο σύνδεσμο της ζωής με τη φαντασία , του ψέματος με την αλήθεια, του φαίνεσθαι με το γίγνεσθαι, όπου ο ήρωας πασχίζει μέσα από τη μνήμη να βρει την ταυτότητά του. «Οι απλοί άνθρωποι ξέρουν το συναίσθημα της ερημιάς, τις αδυναμίες να τα βάζεις με τη ζωή, το συναίσθημα που σε πλησιάζει περισσότερο στο Θεό ή σε προσγειώνει στη γη», , όπως λέει ο αγαπημένος συγγραφέας Ηλίας Βενέζης. Γι’ αυτή τη γη μάς μιλά ο Μπέκετ, που σαν πρέσα ορθολογισμού λιώνει τον άνθρωπο.

Το «Ηρεμιστικό» [ https://www.viva.gr/tickets/festival/theater/to-iremistiko/ ] του Μπέκετ, είναι μία πρωτοσύλληψη όπως θα έλεγε ο Καντ, όπου το υποκείμενο δεν είναι αντικείμενο και κάθε του σκέψη δημιουργεί κίνηση στο χωροχρόνο. Αντικρίζουμε θα λέγαμε μια γλώσσα περισσότερο αίσθησης και όχι συναισθήματος. Βλέπουμε τον συριγμό των πρωταγωνιστών με τον βόμβο που δημιουργούν ταυτοχρόνως, σαν παύσεις μεταξύ των σκηνών. Αυτή τους η ενέργεια είναι χαρακτηριστική ως βαθύτερη σκέψη, ως ζωντανή έκφραση του υποσυνείδητου.

Σκηνοθεσία, φωτισμός, visuals

Τα απέριττα σκηνικά της Μαρίας Καραθάνου ,με τον ευρηματικό φωτισμό του Αποστόλη Τσατσάκου και τα visuals του Διονύση Σιδηροκαστρίτη δημιουργούν μια σύγχρονη θεατρική τεχνοτροπία.

Δέσποινα Σαραφείδου, Σπύρος Βάρελης

Οι ηθοποιοί Δέσποινα Σαραφείδου και Σπύρος Βάρελης βγαίνουν από τη φυλακή της μοναξιάς τους, της αυτοφυλάκισής τους, και κάνουν την είσοδο στη σκηνή σαν χθεσινοί πυροβάτες αναστενάρηδες. Κατόπιν φοράνε τα άρβυλα της υποταγής στην εξουσία, βαμμένα στο αίμα της παπαρούνας. Κάποτε αφαιρούν τα καπέλα τους, επιδεικνύοντας την ανάγκη τους να απελευθερωθούν από τις κοινωνικές επιταγές. Να λυτρωθούν από τις υποχρεώσεις και τις αδυναμίες τους και να λικνιστούν στην αιώρα του ουρανού σαν μικρά παιδιά, μηδενίζοντας το βάρος τους.

Άσπα Τομπούλη

Η Τομπούλη κατορθώνει να αποδώσει όλη την υπαρξιακή αγωνία του κεντρικού ήρωα με μία ματιά παιδική, κάτω από τα βλέφαρα της ενηλικίωσης. Βήμα βήμα παρακολουθούμε την απολογία του κεντρικού ήρωα στον ομιλούντα καθρέφτη του ειδώλου του. Δεν μιλάμε για ωραιοποίηση της ζωής αλλά για ένα κρυφό κοίταγμα πίσω από τις σιδεριές της μνήμης. Το πεπερασμένο συνδέεται άρρηκτα με το ωφέλιμο, το λάθος με το σωστό, το παράδοξο με το προβλέψιμο. Ο Μπέκετ μάς θυμίζει ότι υπάρχει και ομορφιά στη ζωή, υπάρχει και η καλοσύνη των ανθρώπων. Ο συγγραφέας αγκιστρώνεται από τη μνήμη και τους στιβαρούς πυλώνες της, για να κρατηθεί στη μοναξιά της ενηλικίωσης. Συγκλονιστική είναι η εικόνα της Δέσποινας Σαραφείδου όταν αγκαλιάζει εκείνο τον πυλώνα-στυλοβάτη της μνήμης.

Το ασυνείδητο είναι ένας κόσμος ολόκληρος, αυτό το ασυνείδητο οπτικόποιείται και λειτουργεί ως ηρεμιστικό, ως γαλήνη στο δύσβατο. Γι’ αυτό το ασυνείδητο μας μιλά ο Μπέκετ. Το ηρεμιστικό, λειτουργεί ως φανάρι του Διογένη στην ατέρμονη ανθρώπινη αναζήτηση. Ο συγγραφέας προσπαθεί να εναρμονίσει τη φύση και τα πράγματα με το όνειρο. Για να το πετύχει αυτό η σκηνοθέτις Άσπα Τομπούλη [https://www.unstage.gr/sintelestes/Aspa-Tompouli] δημιουργεί το «εγώ και το εγώ», δηλαδή τον άνθρωπο που συνομιλεί με τον εαυτό του. Εκείνον τον άνθρωπο που συχνά δραπετεύει από το όνειρο στην πραγματικότητα και αντίθετα. Το εγώ αντιπαρέρχεται με το υπερεγώ στην αρένα της συνείδησης.

Η ιδέα του Αγαθού

Γεννήματα αυτής της συνομιλίας είναι η οδύνη και η γαλήνη. Εδώ, οι πρωταγωνιστές αναζητούν τον τέλειο άνθρωπο, που τον εκφράζει η Ιδέα του Αγαθού, σαν άλλος Σωκράτης και Πρωταγόρας. Προσπαθούν μέσα από την χρονοανασκόπηση της ζωής να απαντήσουν στα αιώνια ανθρώπινα ερωτήματα. Η ανθρωπογεωγραφία του Μπέκετ απογειώνεται με τη ρεαλιστική και ονειρική αποτύπωση της γλώσσας του σώματος αλλά και του στόματος των δύο κορυφαίων ηθοποιών, της Δέσποινας Σαραφείδου [http://www.texnes-plus.gr/theatro/kamarini/item/3896-i-despoina-sarafeidou-mas-anoigei-to-kamarini-tis ] και του Σπύρου Βάρελη. Εύγε σε όλη την παραγωγή για το εξαιρετικό αποτέλεσμα.