“Κασσιανή” του Δημήτρη Βαρβαρήγου

Την «Κασσιανή» του Δημήτρη Βαρβαρήγου απολαύσαμε στον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων στου Ψυρρή, σε σκηνοθεσία του  Δημήτρη  Βερύκιου με συνοδεία στο τσέλο από τον εξαιρετικό Σταύρο Παργινό. Την Κασσιανή ερμήνευσε θαυμάσια  η  ηθοποιός, λογοτέχνης και Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου “ΟΡΙΖΩΝ ” Μέμη Αναστασοπούλου. Μόνο θετικά σχόλια μπορούμε να γράψουμε για το προκείμενο έργο και την εξαιρετική του απόδοση από την Μέμη Αναστασοπούλου. Ας δούμε όμως την «ανθρωπογεωγραφία» του προσώπου της Κασσιανής, όπως μας την παραδίδει η ιστορία και όπως μας την εκφράζει ο συγγραφέας μέσα από το θεατρικό του έργο.

Η ζωή και το έργο της καλύπτονται από μια ασάφεια, ξεκινώντας από το όνομά της, το οποίο απαντάται στις πηγές με τις τέσσερις παραπάνω παραλλαγές. Το πρώτο, Κασσιανή, προέκυψε επειδή ίσως το όνομά της δεν ήταν συνηθισμένο και της δόθηκε όνομα καλογερικό, δηλαδή η θηλυκή μορφή του γνωστού καλογερικού ονόματος Κασσιανός. Το δεύτερο, Κασ(σ)ία, χρησιμοποιείται από την ίδια στην ακροστιχίδα του μοναδικού σωζόμενου κανόνα της. Τέλος, οι δύο τελευταίες παραλλαγές, Εικασία και Ικασία, προέκυψαν από το λάθος ενός αντιγραφέα που προσέθεσε το γράμμα «Ι». Ας εμβαθύνουμε όμως λίγο περισσότερο στο πρόσωπο της Κασσιανής. Η Κασσιανή υπήρξε  Βυζαντινή ηγουμένη , ποιήτρια και υμνογράφος , δημιουργός του ψαλλόμενου της Μεγάλης Τρίτης τροπαρίου που αρχίζει με τις λέξεις: «Κύριε η εν πoλλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…».

Eυφυής , πεισματάρα και παθιασμένη με τις ιδέες της, η Κασσιανή ήταν γνωστή για την σωματική ομορφιά και την εξυπνάδα της. Στην τελετή επιλογή νύφης για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, την οποία είχε οργανώσει η μητριά του Ευφροσύνη, θαμπωμένος από την ομορφιά της Κασσίας, ο νεαρός αυτοκράτορας την πλησίασε και της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» «Από μία γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά [πράγματα]», αναφερόμενος στην αμαρτία και τις συμφορές που προέκυψαν από την Εύα. Η Κασσία, ετοιμόλογη, του απάντησε: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» «Και από μία γυναίκα [ήρθαν στον κόσμο] τα καλά [πράγματα]», αναφερόμενη στην ελπίδα της σωτηρίας από την ενσάρκωση του Χριστού μέσω της Παναγίας. Τα ακριβή λόγια ήταν τα παρακάτω:

–Εκ γυναικός τα χείρω.
– Kαι εκ γυναικός τα κρείττω.

Ωστόσο , ο εγωισμός του Θεόφιλου τραυματίστηκε με αποτέλεσμα να απορρίψει την Κασσιανή και να επιλέξει τη Θεοδώρα για σύζυγό του. Τότε εκείνη αποφάσισε να αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στο Θεό. Ωστόσο, αν και πολλοί ερευνητές αποδίδουν την επιλογή της αυτή στην αποτυχία της να γίνει αυτοκράτειρα, μία επιστολή του Θεόδωρου του Στουδίτου αποδίδει διαφορετικά κίνητρα στην ενέργεια της αυτή. Πραγματικά αυτό παραμένει ένα άλυτο μυστήριο. Ο τρόπος με τον οποίο η Μέμη Αναστασοπούλου ερμηνεύει την πίστη της Κασσιανής στο Θεό , την πάλη της ανάμεσα στο γήινο και το θεϊκό, την ανάγκη της να φτάσει το αόρατο και να γίνει ισάγγελος Παραδείσου είναι μοναδικός. Ο Σταύρος Παργινός πλαισιώνει υπέροχα με το τσέλο και τη μουσική του σύνθεση το θεατρικό σκηνικό μέσα στο πανέμορφο εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων .

Η λέξη «αγαθό» εκφέρεται από την Κασσιανή με την έννοια της ιδέας του Αγαθού. Αυτό που κρατά στη ρίζα του το χριστιανικό ιδεώδες. Το έργο του Δημήτρη Βαρβαρήγου, ιστορικό-φιλοσοφικό αλλά και άκρως θεολογικό  μυροβλύζει αγίασμα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερος χόρος από τον ιερό ναό των Αγίων Αναργύρων για την σκηνοθεσία της μοναστηριακής «Κασσιανής» του. Σκηνοθετικά, ήταν πολύ έξυπνο τέχνασμα του Δημήτρη Βερύκιου το μαύρο ράσο που φόρεσε η  Κασσιανή , όταν ενδύθηκε την φανερή αγιοσύνη και έγινε μοναχή,  αφαιρώντας  από πάνω της το λευκό πανωφόρι. Με αυτό τον τρόπο, η Κασσιανή από αγγελοντυμένη (ως παρθένος Μαρία) μεταμορφώνεται σε μαυροφορούσα Μαγδαληνή. Έτσι, βιώνουμε όλο το Πάθος της Κασσιανής,  τα πάθη δηλαδή που πρέπει να προσπελάσει για να αγκαλιάσει τον Κύριο και Θεό της. Μεταλαμβάνουμε το βάπτισμα της στην ιεροσύνη. Στη μεταστροφή της Κασσιανής σε μοναχή αντικρίζουμε την απόλυτη αφοσίωση της στο Θεό και την  άρνηση της στα εγκόσμια. Η «Κασσιανή» του Δημήτρη Βαρβαρήγου αρνείται , όπως θέλει και το πρωτότυπο κείμενο τη γυναικεία της φύση(ανθρώπινη) για να ενστερνιστεί την θεία της αποστολή.  Απαρνείται την ροπή στη σάρκα και ενδύεται την θεϊκή πνοή . Αυτή είναι η έξυπνη πινελιά του συγγραφέα Βαρβαρήγου, όταν κάνει την διαφοροποίηση μεταξύ μοναχικού βίου και γυναικείας φύσεως. Γιατί η γυναικεία φύση όπως ο ίδιος τονίζει στο θεατρικό του κείμενο διέπεται από κολακεία και φιλοφρόνηση, από τη ροπή προς το σαρκικό, το αισθησιακό. Για να τα αντικρούσει αυτά η Κασσιανή και να θεωθεί οδηγείται μόνη της στην μοναχική βιωτή. Η “Κασσιανή” στο έργο του Δημήτρη Βαρβαρήγου εξαγνίζεται στα μάτια του αμφιλεγόμενου κοινού, ενός κοινού που διαρκώς την συγχέει, αποδίδοντας της την  «αμαρτωλότητα». Η Μέμη Αναστασοπούλου κατορθώνει να σταθεί αντάξια στην απαιτητική ερμηνεία του ρόλου.

Είναι μια παράσταση τόσο αληθινή και τόσο συγκινητική με πολλαπλά μηνύματα, που ευχαρίστως θα ξαναβλέπαμε, καθώς ανυψώνει τον Άνθρωπο, τον μετατρέπει σε ιερέα της φύσεως και αποκαθιστά τη θέση της γυναίκας στον θεολογικό χώρο.

Χρύσα Νικολάκη

Κριτικός, Συγγραφέας, Θεολόγος